Sprzeczność postanowień wzorca umowy z obowiązującym prawem

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 stycznia 2011 roku (sygn. akt III CZP 119/10) uznał postanowienie wzorca umowy, sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy, nie może być uznane za niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.). Orzeczenie zapadło na kanwie postanowienia wzorca umowy przewidującego karę umowną na wypadek niezapłacenia czesnego w terminie, a więc na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego. Takie postanowienie jest sprzeczne z art. 483 § 1 k.c., który ogranicza możliwość zastrzegania kary umownej wyłącznie do zobowiązań niepieniężnych. Ta sprzeczność skutkuje zgodnie z art. 58 k.c. nieważnością stosownego postanowienia umowy.

 

Sąd Najwyższy uznał, iż art. 3851 k.c. nie może być traktowany jako przepis, który przewiduje inny skutek w rozumieniu art. 58 § 1 in fine k.c., w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, iż odmienna interpretacja oznaczałaby, że w wypadku abstrakcyjnej kontroli wzorca umownego postanowienie sprzeczne z ustawą mogłoby być jedynie uznane za niedozwolone, natomiast w razie zamieszczenia takiego postanowienia w konkretnej umowie byłoby ono nieważne (art. 58 § 1 i 3 k.c.). Tymczasem, skoro stosunki prawne i czynności prawne mogą być abstrakcyjne albo konkretne, to tak samo sankcja nieważności czynności prawnej może być abstrakcyjna albo konkretna.